Το χρυσόβουλο του Αλεξίου Β'

   

 Η οικογένεια των Καλλεργών προέρχεται από τη βυζαντινή συγκλητική οικογένεια των Φωκά της Καππαδοκίας, και είναι η πρώτη ανάμεσα στις 12 οικογένειες ευγενών που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Αυτό αποδεικνύεται από το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα  Αλεξίου Β Κομνηνού που χρονολογείται από το έτος 1182 μ.Χ.

Το πρωτότυπο του εγγράφου αυτού δηλαδή η χρυσόβουλη επιστολή, δεν διασώζεται. Το κείμενο της όμως υπάρχει στο χρονικό του Trivan, και έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς διάφορα αντίγραφα, τα εξής:

1.      Της Μονής Γωνιάς Κισάμου
2.      Της Κέρκυρας
3.      Της Ζακύνθου
4.      Της Κεφαλληνίας και
5.      Της Μαρκιανής βιβλιοθήκης της Βενετίας.

    Αμφιβολίες έχουν διατυπωθεί από ερευνητές για τη γνησιότητα του χρυσόβουλου. Ακόμη, όμως, και εκείνοι που αμφιβάλλουν για τη γνησιότητά του, δέχονται ότι ο πυρήνας του είναι αληθινός, και τα  στοιχεία που αναφέρονται σ αυτό είναι πραγματικά. Στο σημείο αυτό υπάρχει ομοφωνία.

Το χρυσόβουλο αναφέρει σε γενικές γραμμές τα εξής:

Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Β Κομνηνός έχει στείλει στην Κρήτη το γιο του Ισαάκιο “…ομού με τους παρόντας ευγενείς του ημετέρου Βασιλείου και της Συγκλήτου, τους όντας εκ δώδεκα οικογενειών…” και με “εκατόν τριήρεις”,  για να υποτάξουν το νησί το οποίο είχε επαναστατήσει και αρνιόταν να καταβάλει φόρους.

Οι δώδεκα ευγενείς (τα  αρχοντόπουλα) που αναφέρονται στο χρυσόβουλο είναι οι εξής:

Ιωάννης Φωκάς
Κωνσταντίνος Βαρούχας
Μαρίνος Σκορδίλης
Λέων Μουσούρος
Φίλιππος Γαβαλάς
Ανδρέας Μελισσηνός
Θωμάς Αρχολέος
Δημήτριος Βλαστός
Ευστάθιος Χορτάτζης
Νικηφόρος Αργυρόπουλος ή Αργυροστεφανίτης
Ματθαίος Καλαφάτης
Λουκάς Λίθινος.

       Η πρώτη αναφερόμενη οικογένεια, Φωκά, μετωνομάσθηκε αργότερα σε Καλλέργη, με διάφορες ερμηνείες για την ετυμολογία (π.χ, οι προσφέροντες καλά έργα ή κάλλιστα έργα ή από το καλλιεργώ – Καλλιέργης - Καλλέργης).

 Με βάση το χρυσόβουλο, ο δούκας της Κρήτης απέδωσε στον κάθε ευγενή τα ανάλογα  φέουδα. Ποια ακριβώς φέουδα έλαβαν οι Φωκάδες- Καλλέργηδες;  Στο αντίγραφο της κοινότητας των Κορφών, αναφέρεται επί λέξει:

“ Οι ευγενείς Φωκά έχοντες εις το μέρος, το φέρον από το Ρέθυμνον τα όρη Σταυρωτά, με τα Ανώγεια, τα βασιλικά και καθέδραν, ήγουν λειμώνας με τα αυτών περίχωρα άχρι του μεγάλου Ποταμού, αρχόμενοι από τα παραθαλάσσια από μεσημβρινόν μέρος, έως το παραθαλάσσιον, από το βόρειον μέρος εις το Μυλοπόταμον, επιστρέφοντες και πορευόμενοι εις τα βουνά και τους κάμπους των Ασίφων προς τα όρη του Σταχιώτου, όπου εισίν τα σύνορα των Σκορδίλη…”  Η μελέτη του κειμένου μαζί με την ταυτοποίηση των αναφερόμενων τοπωνυμίων με τα σήμερα σωζόμενα τοπωνύμια, μπορεί να δώσει μια εικόνα για την έκταση και τη γεωγραφική θέση των εδαφών της οικογένειας Φωκά-Καλλέργη, να ερμηνεύσει την γεωγραφική κατανομή των οικοσήμων και τοπωνυμίων που σώζονται σήμερα και να αποδείξει τη συνέχεια της οικογένειας στα ίδια εδάφη μέχρι τις μέρες μας.  Στο χρυσόβουλο αναφέρονται ακόμη επί λέξει: «…Φωκάς από το μέρος της εκκλησίας του αγίου Ιωάννου, Γεώργιος, Ιάκωβος, Ανδρέας, Αλέξιος, Νικηφόρος, Μιχαήλ, Βάρδας και διάδοχοι ωνομάσθησαν Καλλέργαι από τους ενδοξοτάτους Βενετούς, ήτοι καλού εργάται, δια το καλόν έργον των αυτών συγγενούς Αλεξίου, όστις εποίησεν την ειρήνην με τους Ενετούς και με το γένος των Σκορδίληδων και άλλα εις τους μεγάλους και πολυχρονίους πολέμους…».